Η ηθική της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης του ανθρώπου

Γράφει ο Δρ. George Wilmer
Καθηγητής Μοριακής Βιολογίας

Συναντά κανείς δύο βασικές γραμμές επιχειρηματολογίας για την ηθική αξιολόγηση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης στον άνθρωπο. Η πρώτη γραμμή προβάλλει το...
γεγονός των τεχνικών ατελειών της μεθόδου, που προς το παρόν οδηγεί σε αποτυχίες δημιουργίας υγιών οργανισμών, για να αντιταχθεί στην υιοθέτηση της εφαρμογής της στον άνθρωπο. Η δεύτερη γραμμή στέκεται σε καθαρά ηθικές αξιολογήσεις για την αποδοχή ή μη της μεθόδου, που συναρτώνται με την έννοια της ανθρώπινης αξίας ή με την άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Τα πειράματα για την αναπαραγωγική κλωνοποίηση θηλαστικών κατά κανόνα έχουν οδηγηθεί σε αποτυχία. Στις λίγες, 7 εξαιρετικές περιπτώσεις, όπου πράγματι πέτυχε η αναπαραγωγική διαδικασία, ο οργανισμός του νέου ατόμου έχει παρουσιάσει σοβαρά παθολογικά προβλήματα, τα οποία αποδίδονται στον...συγκεκριμένο τρόπο αναπαραγωγής. Αυτή η ατέλεια της τεχνικής διεκπεραίωσης της αναπαραγωγής – που μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη κρίσιμων πληροφοριών για τις λεπτομέρειές της – οδηγεί πολλούς να αρνούνται την εφαρμογή της μεθόδου στον άνθρωπο, θεωρώντας την ανεπίτρεπτο πειραματισμό. Ο πειραματισμός αφορά κυρίως τη μητέρα που κυοφορεί, αφού εκείνης ο οργανισμός θα υποστεί τις συνέπειες μιας ανώμαλης αναπαραγωγής. Η εξασφάλιση της συναίνεσής της για τον πειραματισμό αυτόν – π.χ. ως «θεραπεία» στη φυσική της αδυναμία να τεκνοποιήσει – φαίνεται προβληματική, αφού η «στάθμη της τεχνικής» εδώ δεν δίνει προς το παρόν επιτυχή αποτελέσματα. Για ορισμένες απόψεις (θρησκευτικών, ιδίως, καταβολών), ο πειραματισμός αφορά και το έμβρυο, αφού ήδη από τη στιγμή της γονιμοποίησης του ωαρίου «υφίσταται» ολοκληρωμένος «άνθρωπος». Το επιχείρημα αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποδοχής της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης του ανθρώπου, εφ’ όσον η «στάθμη της τεχνικής» φθάσει κάποτε σε τέτοια αποτελέσματα. Φαίνεται να προτείνει απλώς ένα είδος «moratorium» στην εφαρμογή της. Το τελικό ερώτημα που τίθεται, θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: «ό,τι είναι τεχνικά εφικτό είναι και ηθικά αποδεκτό;»

Ορισμένοι συμφωνούν ... η αναπαραγωγική κλωνοποίηση δεν είναι παρά ένας ακόμη τρόπος αναπαραγωγής, απόλυτα συμβατός με το δικαίωμα στην αναπαραγωγή. Αφού η διαμόρφωση της προσωπικότητας εξαρτάται κυρίως από περιβαλλοντικούς παράγοντες, ο «κλώνος» θα αναπτύξει ούτως ή άλλως τη δική του αυτόνομη προσωπικότητα, επομένως δεν θίγεται η ανθρώπινη αξία του. Με αυτό το δεδομένο, ο γενετικός «σχεδιασμός» των εξωτερικών χαρακτηριστικών του είναι απόλυτα θεμιτός, ακριβώς ως έκφραση της άσκησης του παραπάνω δικαιώματος. Ακόμη περισσότερο: ο σχεδιασμός αυτός αποτελεί σοβαρή απόδειξη του ότι η επιθυμία κάποιου να αποκτήσει ένα παιδί είναι έλλογη, υπό την έννοια ότι δεν αφήνει την αναπαραγωγή «στην τύχη». Η συγκεκριμένη μέθοδος αποτελεί τον μόνο τρόπο να αποκτήσει φυσικούς απογόνους ένας μη γόνιμος άνδρας, ακόμη και αυτός δεν πρέπει να στερείται το θεμελιώδες δικαίωμα στην αναπαραγωγή. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση, ως «σχεδιασμένη τεκνοποιία» αποδεικνύει τον υπέρτατο βαθμό αγάπης του γονέα προς το παιδί. Κατ’ αναλογία προς την «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» δημιουργία του ανθρώπου, εκφράζει κατ’ εξοχήν ιδίως τη χριστιανική προσέγγιση. Η κλωνοποίηση δεν μπορεί να αποκλεισθεί ως μέθοδος αναπαραγωγής, αφού, θεωρητικά, ενδέχεται να απομείνει ως ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει το ανθρώπινο είδος από μια ολοκληρωτική καταστροφή. Αν, π.χ., υποτεθεί ότι τότε θα απέμεναν μόνον ελάχιστες γυναίκες από το σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού, μόνο με την εφαρμογή της μεθόδου θα υπήρχαν ελπίδες να μην αφανισθεί το είδος. Μπροστά σε ένα τέτοιο ακραίο ενδεχόμενο, κάθε άλλο επιχείρημα «αρχής» υποχωρεί.


Άλλοι πάλι διαφωνούν ... η κλωνοποίηση ξεπερνά τα όρια του δικαιώματος στην αναπαραγωγή, στοχεύοντας στην «παραγωγή αντιγράφων» εκείνου που το ασκεί, με σκοπό είτε την ικανοποίηση δικών του ναρκισσιστικών τάσεων είτε τον απόλυτο έλεγχο της ζωής των «κλώνων»: στο όνομα ενός κακώς νοούμενου δικαιώματος, υποβαθμίζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αφού ο «κλώνος» χρησιμοποιείται ως απλό «μέσον» για την επιδίωξη άλλων σκοπών. Η κλωνοποίηση ως ασεξουαλικός τρόπος αναπαραγωγής (όπου δεν ανασυνδυάζεται το DNA) περιορίζει τη γενετική ποικιλότητα του ανθρώπινου είδους. Έτσι, εφ’ όσον διαδοθεί, είναι πιθανόν ο άνθρωπος να στερηθεί την ικανότητα προσαρμογής στη διαδικασία της εξέλιξης, με συνέπεια το σταδιακό βιολογικό του εκφυλισμό. Η κλωνοποίηση, ως επιλογή φύλου και άλλων χαρακτηριστικών, αποτελεί μέθοδο ευγονικής, που θα οδηγήσει σε αθέμιτες για μια κοινωνία ισότητας κοινωνικές διακρίσεις. Η γνώση του προκαθορισμού των χαρακτηριστικών επιβαρύνει καίρια και διαρκώς την προσωπικότητα του «κλώνου». Αυτός είναι μεν ισότιμο υποκείμενο της ανθρώπινης αξίας – επομένως «φύσει» αυτόνομος – φέρει όμως το βάρος να αποδεικνύει σε όλη του τη ζωή τη διαφορετικότητά του από το «πρωτότυπο». Η μέθοδος θίγει έτσι τη «μοναδικότητα» κάθε ανθρώπου, ως αναγκαία προϋπόθεση της πρακτικής απόλαυσης της αυτονομίας του. Αν αποδεχθούμε τη μέθοδο, τότε θα υπάρξει κίνδυνος αναστάτωσης στο σύστημα της συγγένειας και στις οικογενειακές σχέσεις. Ο κλώνος, π.χ. μπορεί να είναι ταυτόχρονα «παιδί» αλλά και «γονέας» ή «αδελφός» του γεννήτορα, στην περίπτωση που το σωματικό κύτταρο από το οποίο δημιουργήθηκε ανήκει σε κάποιον από τους τελευταίους, αφού η γενετική ταυτότητα θα είναι κοινή.

Ίσως να είναι μια καλή αρχή προβληματισμού...